Obcy, ale jak my: Życie Pozaziemskie i Antropocentryzm

W dyskusjach o UFO, zwłaszcza w kontekście potencjalnych odwiedzin pozaziemskich, można dostrzec pewną tendencję: osoby uważające się za racjonalne często wypowiadają się o obcych tak, jakby znali ich osobiście. Zakładają, że wiedzą, jaką mieliby technologię, zamiary i co byłoby dla nich logiczne. Zupełnie jakby poprzedniego wieczoru przeprowadzili wywiad z kosmitą przy kawie. Ostatecznie potencjalne odwiedziny są wykluczane, ponieważ z naszej perspektywy działania przypisywane rzekomym odwiedzającym wydają się nielogiczne lub pozbawione sensu.

Jednak tego rodzaju założenia wynikają z antropocentryzmu – czyli tendencji do postrzegania obcych przez pryzmat ludzkiego sposobu myślenia, wartości i doświadczeń, które nie muszą mieć odzwierciedlenia w innych formach inteligencji.

Obcy czy lustrzane odbicie naszych wyobrażeń?

Czy możemy być pewni, że istoty wywodzące się z zupełnie innego środowiska kierowałyby się podobną logiką, miałyby nasze instynkty społeczne czy nawet jakiekolwiek zrozumiałe dla nas cele i technologie?

Nasze wyobrażenia obcych cywilizacji są często odbiciem nas samych – przypisujemy im nasze potrzeby, sposoby myślenia i cele. Jednak bardziej naukowe i filozoficzne podejście do tematu ukazuje, jak niepewna i złożona jest kwestia potencjalnej inteligencji pozaziemskiej. Często wskazując, że każda forma inteligencji rozwijająca się w zupełnie innych warunkach mogłaby nie tylko radykalnie różnić się od nas biologicznie, ale także być pozbawiona cech, które uważamy za fundamentalne dla naszego gatunku.

Lem, Davies, Dick i Pułapka Antropocentryzmu

Dobrym przykładem może być, powieść ’Solaris’ Stanisława Lema, która stanowi literacką ilustrację problemu antropocentryzmu w kontekście kontaktu z obcą formą inteligencji. Jej bohaterowie próbują nawiązać kontakt z oceaniczną formą inteligencji zamieszkującą tytułową planetę, lecz wszelkie próby porozumienia zawodzą.

Podobne przemyślenia wysuwa Paul Davies w swojej książce ’Milczenie gwiazd. Poszukiwania pozaziemskiej inteligencji’, wskazując, że dotychczasowe poszukiwania mogą być obarczone błędem antropocentryzmu, ponieważ naukowcy zakładają, że obce cywilizacje muszą funkcjonować analogicznie do ludzkich. Przyjmujemy, że obce cywilizacje myślą w logicznych kategoriach, budują społeczeństwa i komunikują się w sposób dla nas zrozumiały. Ale co, jeśli są tak odmienne, że ich istnienie pozostaje dla nas niewidoczne?

Koncepcja ’inteligencji postbiologicznej’ Stevena Dicka wskazuje, że zaawansowane cywilizacje mogą przechodzić od biologicznych do zmechanizowanych i cyfrowych form istnienia, rozwijając sztuczną inteligencję zdolną do samodzielnej ewolucji. Taka inteligencja, nieograniczona przez biologiczne ciało, mogłaby wykorzystywać zupełnie inne metody komunikacji i funkcjonować w sposób całkowicie obcy naszej percepcji, co dodatkowo utrudniałoby jej wykrycie przy użyciu obecnych narzędzi.

Ewolucja wyobrażeń kontaktu z obcymi

Dotychczasowe poszukiwania nie potwierdziły istnienia zaawansowanych cywilizacji. Istnieje jednak wiele koncepcji, takich jak hipoteza Zoo, Wielkiego Filtra czy Ciemnego Lasu, które próbują wytłumaczyć ten stan rzeczy. Jednak czy nasze metody poszukiwań są już wystarczająco zaawansowane?

Chociaż nie są to przykłady metod naukowych, to pokazują ewolucję naszych wyobrażeń o kontakcie z obcymi. Jeszcze 200 lat temu Joseph Johann Littrow zaproponował rozpalanie ogromnych kręgów ognia na Saharze, w celu zasygnalizowania naszej obecności. Z kolei 55 lat później Charles Cros zaproponował koncepcję budowy gigantycznego lustra, w celu nawiązywania kontaktu z Marsjanami – co z perspektywy dzisiejszej wiedzy wydaje się naiwne. Obecnie od ponad sześciu dekad programy takie jak SETI koncentrują się na poszukiwaniu sztucznie generowanych sygnałów radiowych, zakładając, że inne cywilizacje także mogą je nadawać. Rozwijane są także inne metody, takie jak poszukiwanie bio-sygnatur oraz techno-sygnatur.

Jednak jeśli obce cywilizacje są znacznie bardziej zaawansowane od nas, mogą korzystać z metod komunikacji opartych na fizyce kwantowej, wykorzystywać sygnały zbliżone do neutrin lub inne mechanizmy, które pozostają dla nas zupełnie niezrozumiałe na ten moment. Oczywiście, nawet te rozważania mogą być ograniczone antropocentryzmem, ponieważ zakładamy, że inne cywilizacje będą rozwijać technologie w sposób, który jesteśmy w stanie pojąć. Tak więc kluczową kwestią pozostaje nie tylko pytanie o istnienie zaawansowanych cywilizacji, ale również o to, czy jesteśmy w stanie je w ogóle dostrzec.

Wyzwania w Wykrywaniu Obcych Form Życia

Wykrycie inteligentnej cywilizacji może być znacznie trudniejsze, niż wielu się wydaje. Artykuł „Earth Detecting Earth” analizuje, z jakiej odległości moglibyśmy wykryć ślady naszej cywilizacji za pomocą dzisiejszej technologii. Wiele naszych techno-sygnatur (np. światła miast, zmiany w atmosferze, emisje cieplne) byłoby widocznych tylko z niewielkich odległości. Najłatwiejsze do wykrycia są nadawane sygnały radiowe, szczególnie transmisje radarów planetarnych, które mogłyby zostać wykryte z odległości 12 000 lat świetlnych. Jednak tego rodzaju sygnały wysyłamy dopiero od niecałych 90 lat. Oznacza to, że nasza 'bańka radiowa’ obejmuje obecnie obszar o promieniu około 100 lat świetlnych.

Artykuł wskazuje, że nawet gdybyśmy próbowali wykryć nasze własne ślady przy użyciu dostępnej technologii, byłoby to ogromnym wyzwaniem. Jeśli więc wykrycie naszych własnych śladów jest wyzwaniem, to jak bardzo skomplikowane musiałoby być odnalezienie śladów cywilizacji, która nie generuje ich w sposób, jaki znamy?

Często zakładamy, że obce istoty powinny funkcjonować w sposób podobny do nas: oddychać tlenem, komunikować się dźwiękiem lub falami elektromagnetycznymi i budować cywilizacje oparte na technologii, którą rozumiemy. Tymczasem życie może przybierać zupełnie inne formy. Na przykład, podpowierzchniowe oceany na niektórych księżycach mogą być miejscem, gdzie rozwija się życie zupełnie odmienne od naszego.

Co więcej, na Ziemi przykładem niezwykłych stworzeń morskich są ośmiornice, które wykazują zdumiewające cechy, zdolności i zachowania. To sugeruje, że inteligencja może przyjmować różne formy, które niekoniecznie muszą przypominać naszą. Jeśli gdzieś we wszechświecie istnieją inteligentne istoty wodne, mogą one postrzegać rzeczywistość w sposób zupełnie odmienny od nas, co dodatkowo utrudni ich wykrycie.

Podsumowanie

Ostatecznie nadal pozostajemy w sferze spekulacji – nie wiemy, jak często we wszechświecie pojawia się życie, ani jakie może przyjmować formy. Nie jest pewne, czy inteligencja jest typowym etapem ewolucji życia, czy raczej rzadkim wyjątkiem. Każde założenie dotyczące pozaziemskiej inteligencji może być obciążone błędem antropocentryzmu, ponieważ opieramy się wyłącznie na ludzkich schematach poznawczych. Warto jednak unikać skrajności – zarówno bezkrytycznego doszukiwania się wszędzie pozaziemskiej aktywności, jak i odrzucania czegoś, co nie pasuje do naszych wyobrażeń. Przykłady literackie, takie jak Solaris, nie powinny być traktowane dosłownie, lecz jako ilustracja naszej ograniczonej zdolności do wyobrażenia sobie czegoś całkowicie obcego.